ZOBACZ  >>> http://www.kulturforum.info/

GAZETA LOKALNA Nr 27 (367), 5 lipca 2006-09-23

       Z archiwum Romualda Żabichiego

Weduta – obraz miasta
 

To, że weduty jako gatunek opisano w XVIII wieku, nie przeszkadzało artystom tworzyć ich od starożytności. Mowa o obrazach, na których możemy podziwiać widoki miasta sprzed wieków. Najstarszy widok Koźla pochodzi z roku 1536 [i].

Słowo weduta - wyraz zapożyczony z języka włoskiego veduta - oznacza obraz lub rysunek przedstawiający scenę miejską. Wg internetowej encyklopedii Wikpedia koncepcja weduty powstała w XVII wieku dzięki holenderskiemu malarzowi Johannesowi Vcrmeerowi, którego obraz „Widok Delft" jako pierwszy spopularyzował ten motyw. Nie zmienia to faktu, że wiele miast posiada swoje portrety, które powstały w średniowieczu.

     Przyczynek do historii Koźla

Niedawno historycy po 10 latach żmudnych badań ustalili, że unikatowa kolekcja XVI-wiecznych obrazów róż­nych miast jest plonem podróży księ­cia Neubergu nad Dunajem palatyna Ottheinricha z 1536/37. Podróżował on między innymi przez Śląsk, a towa­rzyszył mu nadworny artysta, malarz, który wykonał 70 obrazów - widoków miast. Na jednym uwiecznił Koźle i podpisał „Krosl" [ii].
 

To bardzo cenny obraz anonimowego rysownika, najstarszy zapis malowany z przeszłości naszego miasta, który posłuży historykom do celów badawczych.

Dotychczas najstarszą znaną wedutą Koźla była rycina opisana Kosel, rysunek piórkiem z końca XVIII wieku (oryginał znajduje się w archiwum Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu) znakomitego śląskiego topografa, wedutysty Friedricha Bernharda Wernera z 1760 roku [iii], przedstawiająca panoramę twierdzy kozielskiej.
 

Do niedawna najstarszy znany widok Koźla z 1760 r.

Koźle - weduta z 1536 roku
(dostarczył Marek Jura)
(po kliknięciu na fotografię można zobaczyć zdjęcie w lepszej rozdzielczości)

Krosl czy Kosel?

Weduta   -   obraz   Krosl (zapewne zniekształcona nazwa Koźla) dotychczas była nieznana naukowcom, historykom i badaczom przeszłości Śląska. Ukryta była przez 470 lat w albumie, oprawiona w skórze, wśród 50 obrazów z widokami miast, zamków, warowni i rezydencji pochodzących z pierwszej połowy XVI wieku, a przypadkowo po raz pierwszy ujrzała światło dzienne w 1991 r.

Odkryty i odnaleziony album z oryginalnymi obrazami, wydany przez dr Angelikę Marsch - badacza historyczno-topograficznych pejzaży miejskich i znawcę historii Śląska, znajduje się w dziale rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Wurzburgu. Te piękne i wyjątkowe obrazy, które znajdowały się do 1803 roku w klasztorze Cystersów w Ebrach we Frankonii, trafiły (wszystkie widoki miast - obrazy z podróży palatyna Ottheinricha - ory­ginały) do zbiorów Universitats-bibliothek Wiirzburg. Udostępnione zostały poprzez wspaniałą edycję wydawnictwa Anton H. Konrad z Weienhorn 2001 r. „Die Reisebitder Pfakgraf Ottheinrichs uus den Jahren 1536/37" (Rysunki piórkiem malowane - akwarelą i farbami kryjącymi). Obrazy te o wymiarach 30 cm (wysokość) i 40 do 86 cm (szerokość) były połączone, tworząc album z sygnaturą Delin. Obecnie trwają prace konserwatorskie tych obrazów. Obraz Koźla, jak i inne obrazy nie mają daty ani sygnatury prócz czarnych wersalików na proporcach wyrażających nazwę miejscowości KROSL (Koźle) w górnej ich części. Poziome cieniowania kreskami, szczególnie w przypadku drzew; kojarzą się z drzeworytami z pierwszej połowy XVI wieku. Malując góry na wizerunku chciał rysownik przedstawić krajobraz bardziej imponujący a tym samym uczynić obraz bardziej dekoracyjnym. Są to ogólnie wskazówki datowania weduty Koźla. Kryteria te pozwalają dokładniej określić czas jego powstania. Oprócz znaków wodnych na papierze, które wskazują na czas po 1535 r.

Zawiłe przyczynki

O badaniu weduty Koźla z 1536 r. czytamy w dziele Theopila Koniecznego - Th. Enden „Das Urhar der Stadt Cosel von 1532". Cosel. 1936). Czytamy tam o starym murze, wieży, baszcie, zamku, bagnach, stawach. Bramie Golczańskiej (zwana później Raciborską) i Bramie Odrzańskiej, które są widoczne na weducie.
Najważniejszą wskazówką przedstawioną na widoku Koźla są mury obronne zwieńczone blankami oraz wieże warowne, które stanowiły punkty obserwacyjne i stanowiska obrony
w formie owalnej (baszta), czworobocznej, i bardzo ważna informacja: stary gotycki kościół famy Św.- Zygmunta wraz z widoczną oddzieloną kaplicą Matki Bożej (w księdze archiprezbiteriatu z 1728 r. wymienia się rok budowy; 1323 A.D.). Widoczna jest ciekawa spiczasta wieża kościoła i wieżyczki na innych budowlach, oraz domy mieszczan z widoczną kamienną kapliczką przydrożną w bliskości przeprawy przez Odrę.

Most w Koźlu

Do historii techniki należą wizerunki mo­stów. Ottheinrich, po­dróżując przez Górny Śląsk, przekroczył Odrę W Koźlu (most oparty na filarach został zbudowa­ny w Koźlu w XVI wie­ku). Nie była to z pew­nością łatwa przeprawa, gdyż prawdziwego mo­stu, jak widać na obrazie, jeszcze nie było. Według opracowanego porząd­ku wedut podróż odbyła się
z 20/21.12.1536 r, i wiodła przez Głogówek, Koźle i dalej 21/22.12.1536 Ujazd...

Na obrazie z Koźla widoczna jest usypana, wzmocniona przez rosnące drzewa droga, poprzerywana mostka­mi, które każą domyślać się wysokiej wody.

Romuald Żabicki, opracował BEZ

Poniżej zamieszczam w chronologicznym porządku widoki Koźla znajdujące się w moich zbiorach:

Może najstarszy widok Koźla znajdujący się obecnie w moich zbiorach
Występuje w tekście pod widokiem data 1327 rok (Anno 1327).

Opracował Joachim Filusz