KŁODNICKI PIENIĄDZ ZASTĘPCZY.
Pierwsza wojna światowa oraz stosunki gospodarcze, społeczne,
polityczne i narodowościowe w
latach 1914 - 1924 spowodowały zamęt gospodarczy oraz braki w środkach
płatniczych. Stąd też zarówno na Śląsku jak i w całych Niemczech w wielu
miejscowościach emitowano zastępcze środki płatnicze.
Przez
"pieniądz zastępczy" rozumieć należy wszelkie czasowo
i przestrzennie ograniczone w
swej i cyrkulacji znaki pieniężne w formie moment lub bonów, emitowane
przez z reguły nieuprawnionych do tego wystawców urzędowych i prywatnych w
celu zastąpienia brakujących w obiegu określonych nominałów pieniądza
oficjalnego[i].
Przyjmowanie pieniądza zastępczego w transakcjach handlowych oraz w
przypadku regulowania zobowiązań, nie było przymusowe. Pieniądz zastępczy
nigdy nie pełnił funkcji pieniądza światowego, ani nie posiadał gwarancji
państwowych.
Pieniądz zastępczy na Śląsku w latach 1914 - 1924 był państwowy
i prywatny. Do pierwszej grupy należały monety i bony wydane przez
wydziały powiatowe, magistraty, zarządy gmin wiejskich, banki miejskie,
główne kasy miejskie, miejskie kasy oszczędnościowe, dyrekcje kolei,
miejskich gazowni
i tramwajów oraz komendantury obozów jenieckich. Do grupy drugiej należą
monety i bony emitowane przez wszelkich innych wystawców, a więc dyrekcje
zakładów przemysłowych, właścicieli ziemskich, spółki akcyjne, izby
handlowe, związki kupieckie, właścicieli sklepów itp.
[ii]
Wspomnieć tu należy o jeszcze jednej funkcji pieniądza zastępczego
emitowanego na Śląsku w tym okresie - o jego roli jako narzędzia walki
politycznej. W celu spotęgowania oddziaływania haseł politycznych
kolportowanych za pośrednictwem pieniądza zastępczego, nadawano im
szczególnie atrakcyjną szatę graficzną, umieszczając niejednokrotnie
proniemieckie lub pro polskie hasła, w zależności od tego jaka gmina je
emitowała. Najczęściej jednak były to hasła proniemieckie.
Kłodnicki pieniądz zastępczy, emitowany przez miejscową gminę
w dniu 1 lipca 1921 r z ważnością przez jeden miesiąc, miał charakter
wybitnie antypolski. Wydano
wówczas dwie serie o wartości 0,50 M, 1, 2, oraz
3 Marek. Nauczyciel rysunków z Gimnazjum w Koźlu
R.Jütner przy współudziale sekretarza gminnego z Kłodnicy
Niepali opracowali stronę
graficzną, nadając każdej postaci i rysunkowi symboliczne znaczenie.
Na
jednej stronie kłodnickiego
pieniądza zastępczego pierwszej emisji widnieje herb Kłodnicy wsparty o
stuletni dąb, który w owym czasie rósł jeszcze przy nadleśnictwie. Paweł
Klings, konrektor szkoły w Kłodnicy,
w swojej kronice
[iii] wyjaśnia, że jak ów dąb
przez stulecia wyrastał z tej ziemi
i oparł się burzom, tak i
mieszkańcy Kłodnicy wytrwają w wierności dla Niemiec.
Jak już wyżej wspomniano bony o charakterze propagandowym
zarówno anty jak i propolskie, emitowali na Górnym Śląsku głównie wystawcy
rządowi. Nie był to jednak pierwszy na tym terenie przypadek użycia
zastępczych środków płatniczych do kształtowania określonych postaw
politycznych wśród miejscowej ludności. Jeszcze w czasie pierwszej wojny
światowej papierowy pieniądz zastępczy spełniał funkcję ulotki, zwłaszcza
w głodowej sytuacji ekonomicznej i niezadowolenia z przeciągającej się
wojny pojawiły się bony z
antywojennymi
i rewolucyjnymi hasłami[iiii]
[i] W. Lesiuk,
Pieniądz zastępczy na Śląsku 1914 - 1924. Wrocław 1972, s .15.
[ii] W. Lesiuk,
op .cit,. s.17.
[iii] P. Klings,Chronik
der Gemeinde Klodnitz, s. 250
(maszynopis).
[iiii] W. Lesiuk
op. cit.,s. 78.
|