Są starym rodem niemieckim wywodzącym się z Frankonii, gdzie znani byli już w II wieku. Protoplastą był Konrad von Weikersheim, którego synowie nabyli miejscowość Hohlach niedaleko Würzburga i przyjęli nazwisko Hohenlohe. Tytuł hrabiowski otrzymali w 1235 r.

W XIII wieku bracia Henryk, Andrzej i Fryderyk porzucili wielkopańskie życie i szukali szczęścia w szeregach rycerzy Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego zwanych Krzyżakami. Najstarszy z rodzeństwa, Henryk, zapisał Krzyżakom cały swój majątek i z czasem został wielkim mistrzem zakonu. Hohenlohe wziął też udział w kluczowym dla ówczesnego świata sporze o inwestyturę między papieżem Innocentym IV a cesarzem Fryderykiem U. Sprytny gracz stanął po stronie cesarza, co oczywiście przyniosło mu ogromne korzyści, gdyż wydana przez cesarza „Złota Bulla" uznawała za należące do Krzyżaków tereny Prus, Litwy i Rusi. Zmarł 15 lip­ca 1249 r.
Na karierę zakonną postawił również inny Hohenlohe - urodzony w 1265 r. Gotfryd. Stało się to jednak w zupełnie innych okolicznościach. Będąc 14-letnim młodzieńcem Gotfryd czuł pociąg do kobiet i rodzina wybrała mu majętną kandydatkę na żonę. Byli już po słowie i oficjalnych zaręczynach. Do ślubu jednak nie doszło, bo tuż przed wyznaczonym terminem weseliska z narzeczoną Gotfryda ożenił się... jego ojciec. Niedoszły mąż ze złości i wstydu przekroczył bramy zakonu krzyżackiego. Gdy miał 25 lat, został komturem krajowym baliwatu Frankonii. Cztery lata później, w 1294 r., został niemieckim mistrzem krajowym i członkiem kapituły generalnej zakonu. 3 maja 1297 r. po burzliwych wyborach w Wenecji upił się do nieprzytomności na wieść, że to właśnie on ma poprowadzić brać rycerską w nowe stulecie. Zmarł w 1310 r., doczekawszy się jeszcze przeniesienia głównej siedziby wielkiego mistrza do Malborka.
Inni przedstawiciele rodu robili zawrotne kariery na królewskich i cesarskich dworach. W kolejnych pokoleniach rodzina kilkakrotnie dzieliła się na nowe gałęzie, z których głównymi były linie: starsza (protestancka) Neuenstein i młodsza (katolicka) Waldenburg.
7 stycznia 1764 r. pięciu przedstawicieli starszej linii rodu zostało wyniesionych do godności książąt Rzeszy.

Zesłanie na Śląsk
Na historyczny Górny Śląsk przybył Fryderyk Ludwik von Hohenlohe-Ingelfingen. Urodził się w 1746 r. i po starannym wykształceniu postawił na szybką karierę wojskową. A czas był ku temu wyśmienity, bo europejskie głowy panujące szykowały się do wojny siedmioletniej, zwanej III wojną śląską (1756-1763). Fryderyk Ludwik zdążył jeszcze wziąć udział w ostatniej fazie wojny, a w 1768 r. przeszedł do armii pruskiej. Po szturmie Francuzów na Bastylię w lipcu 1789 r. z zapałem przystąpił do tępienia rewolucjonistów, odnosząc nawet kilka zwycięstw. Był też dowódcą prawego skrzydła armii pruskiej podczas kampanii przeciw cesarzowi Napoleo­nowi I w 1806 r. Stał na czele wojsk pokonanych przez Napoleona 14 października 1806 r. w bitwie pod Jena. On też - jako głównodowodzący wojsk pruskich - skapitulował pod Prenzlau wraz z 10 tys. żołnierzami i pułkiem 1800 kawalerzystów. Jego kariera generała piechoty była skończona. Popadł w niełaskę u króla, wkrótce złożył dymisję i przeniósł się na Śląsk.
Książę-generał był właścicielem dochodowych dóbr w księstwach Ingelfingen i Óhringen. Te na Śląsku zdobył poprzez małżeństwo z Marią Anną von Hoym, dziedziczką dóbr Sławięcice –Bytków -Szumirad. W 1799 r. z blisko 29 tys. hektarowej posiadłości utworzono fideikomis, aby łatwiej nim dysponować w zapisach spadkowych. W tym samym roku żona księcia w końcu nie wytrzymała ciągłej nieobecności sławnego męża i rozwiodła się z nim, znalazłszy pocieszenie w ramionach Fryderyka von Oerten-Sacken, właściciela dóbr w Twarogu.
Odtąd Fryderyk Ludwik mieszkał samotnie w pałacu w Sławięcicach. Dla poprawy samopoczucia urządził piękny park krajobrazowy w stylu angielskim z altanką, świątynią dumania i chatką syberyjską. Prawdziwą ozdobą była egzotyczna roślinność oraz sztuczne wzniesienia i polany widokowe. W cieniu parkowego starodrzewia książę wybudował rodzinny grobowiec.
Okazał się też niezłym gospodarzem - dostrzegł nowe możliwości w rozwijającym się regionie i zaczął inwestować. Na początku XIX w. wyłożył pieniądze na budowę huty żelaza „Hohenlohe" w Bytkowie koło Katowic, której projektodawcą, budowniczym i współwłaścicielem był John Baildon. Przyczynił się również do rozwoju przemysłu w Sławięcicach i okolicy: wybudował piec wapienny, założył zakład papierniczy oraz był inicjatorem budowy kanału gliwickiego. Wszystko to przyniosło mu oczywiście olbrzymie pieniądze.

Książęta-przemysłowcy
Odziedziczył je w 1811 r. najstarszy syn księcia, Fryderyk August Karol (1784-1853), który dzięki trafnym inwestycjom jeszcze je pomnożył. Nowy dziedzic wznowił wydobycie w kopalni , „Karolina" w Wełnowcu, połączył huty cynku .August" i „Helena", tworząc hutę „August-Helena". W latach 1837-1838 kupił majątki Ujazd i Bycina z których w 1839 r. utworzył dziedziczny fideikomis. Książę wyłożył również bajońskie sumy na renowację spalonego w 1827 r. od uderzenia pioruna pałacu w Sławięcicach.
August von Hohenlohe zamknął oczy w 1853 r., a nowym zarządcą wielomilionowej fortuny został jego 37- letni syn Hugo, którego urodziła mu księżna Fryderyka Zofia, córka księcia Eugeniusza Fryderyka von Wuertemberg. Ogrom majątku i wpływy sprawiły, że król pruski Wilhelm 118 października 1861 r. nadał mu dziedziczny tytuł księcia Ujazdu.
Książę Hugo bynajmniej nie spoczął na laurach i wciąż myślał o mnożeniu fortuny. W 1869 r. połączył kilka kopalń w jedną, której nadano nazwę „Hohenlohe" (pracowała do 1936 r.). W latach 70. w miejscu dawnej huty żelaza „Hohenlohe" postawił hutę cynku, pod tą samą nazwą, która była zalążkiem wielkiego kombinatu na pograniczu Wełnowca i Siemianowic. Na początku lat 90. XIX stulecia przedsiębiorczy Hugo wykupił większość udziałów w sześciu innych górnośląskich kopalniach i w 1891 r. dawał pracę ponad 7 tys. robotników. Był jednym z pięciu najbogatszych ludzi w ówczesnych Niemczech i najbogatszym mieszkańcem Opolszczyzny.
Wielką pasją księcia Hugona była polityka. Był dziedzicznym członkiem pruskiej Izby Panów, a w latach 1867-1876 posłem w Reichstagu. Wiele uwagi poświęcił też przebudowie sławięcickiego pałacu, który za jego czasów stał się jedną z piękniejszych i najbardziej reprezentacyjnych rezydencji na Śląsku. On też był fundatorem sławięcickiego szpitala, w którym w latach pod koniec XIX w. pracował Robert Koch, odkrywca prątka gruźlicy i laureat Nagrody Nobla w 1905 r. Książę Hugo zmarł 23 sierpnia 1897 r. w swoim sławięcickim pałacu. Zgromadzone miliony odziedziczył najstarszy syn Chrystian Krafft.
Urodzony w 1848 r. książę Chrystian otrzymał staranne wykształcenie - po renomowanej akademii rycerskiej w Legnicy skończył studia prawnicze na uniwersytecie w Bonn. Potem - wzorem ówczesnej młodzieży z arystokratycznych rodzin - przeszedł przez kolejne szczeble kariery wojskowej, której uwieńczeniem był stopień generała, nadany w czasie wojny francusko-pruskiej z lat 1870-1871. Swoistym wyróżnieniem było też przyznanie mu statusu honorowego członka zakonu joannitów.
Książę Chrystian kontynuował dzieło ojca i w 1899 r. rozpoczął budowę kolejnej kopami w Brynowie. W 1905 r. za cenę 44 min marek i dodatkową trzymilionową roczną rentę sprzedał zakłady przemysłowe spółce akcyjnej Zakłady Hohenlohe (Hohenlohe Werke A.G.) w Wełnowcu. Własnością księcia pozostały blisko 42 tys. ha ziemi oraz pakiet większościowy spółki Zakłady Hohenlohe. W 1908 r. jego majątek oszacowano na ponad 150 min marek.
Hrabia żył tak, jak lubił. Urządzał bale i wystawne polowania, a wszyscy znaczący w regionie arystokraci podlizywali mu się i intrygowali za jego plecami. Zielenieli wprost z zazdrości, gdy aż przez dwa lata z rzędu, w grudniu 1901 r. i 1902 r., cesarz Wilhelm II był gościem honorowym urządzanych z wielką oprawą polowań. Trzeci raz Wilhelm II gościł w Sławięcicach w grudniu 1906 r. Sława urządzanych z rozmachem bankietów dotarła również do Moskwy i skusiła cara Mikołaja II, który nie omieszkał złożyć wizyty księciu Hohenlohe i napić się sławięcickiej gorzałki.

Początek końca
Problemy przyszły po przegranej przez Niemcy I wojnie światowej, kiedy to, aby uzyskać zwolnienie z uchwalonej przez sejm daniny majątkowej, Zakłady Hohenlohe odstąpiły - jako jedyny górnośląski koncern - 15 procent akcji polsko-francuskiemu holdingowi, co mocno uszczupliło konta bankowe księcia Chrystiana. Niebezpiecznie było też w maju 1921 r., w czasie III powstania śląskiego, kiedy to książę Chrystian musiał opuścić swoją rezydencję. 4 maja 1921 r. powstańcy wkroczyli do pałacu i na miesiąc urządzili w nim siedzibę sztabu I dy­wizji wojsk powstańczych. Przebywali w nim m.in. major Jan Józef Ludyga-Laskowski, dowódca I dywizji i zastępca naczelnego, wodza, oraz Wojciech Korfanty - przywódca III pow­stania śląskiego.
Chrystian Krafft zmarł 14 maja 1926 r., pozostawiając majątek młodszemu bratu - Hansowi. W latach 30. XX wieku w jego rękach było zaledwie 27% udziałów w rodzinnych zakładach. Książę Hans von Hohenlohe zmarł 24 kwietnia 1944 r. w Oppurgu. Ostatnim właścicielem Sławięcic i Ujazdu został książę August, który zmarł 2 sierpnia 1962 r. Do dziś w Niemczech żyje jego syn Krafft i dwie córki: Małgorzata i Christina.   

 

Joanna BANIK
jbanik@nto.pl
NTO - piątek 21 października 2005