Dr Alfons Rataj

Życie religijne i kulturalne mieszkańców Kędzierzyna do 1945 roku.

1. Wprowadzenie

Przed 1945 rokiem Kędzierzyn administracyjne obejmował trzy, wcześniej samodzielne osady, mianowicie: Kędzierzyn l - najstarszą historycznie dzielnicę , Kędzierzyn II - do 1902r. noszącą nazwę Pogorzelec oraz Kędzierzyn III - do 1933r noszącą nazwę Kuźniczka. Nazwy tych dzielnic w 1934 r. po decyzji ówczesnych niemieckich władz administracyjnych zmienione zostały odpowiednio na Heydebreck I, II i III. W latach czterdziestych wraz z budową zakładów IG Farbenindustrie powstała kolejna dzielnica o nazwie Heydebreck - Sud (Kędzierzyn -Południe). Po przejęciu w 1945 r. Śląska Opolskiego przez władze polskie i przystąpieniu do rozbudowy byłych zakładów chemicznych w kierunku produkcji nawozów azotowych, dzielnica ta nazwana została Kędzierzyn - Azoty. Pierwsza historycznie udokumentowana wzmianka o osadzie Kędzierzyn pochodzi z zapisu lokacyjnego dokonanego w Koźlu w 1283 r. W dokumencie tym zapisano, iż Petrus, wójt z Jemielnicy ( Hemmilwitz ) i jego wuj Jakub sprzedali książęcemu kapłanowi Bogusławowi i jego bratu Wencko 3 łany ziemi w Kandersino, wraz z młynem nad rzeką Kłodnicą. Książę kozielsko - bytomski Kazimierz II zwolnił przyszłych osadników na okres 10 lat od płacenia podatków, wykonywania powinności służbowych i uwolnił ich od sądownictwa panów, a zobowiązał do odpowiedzialności przed samym księciem. O osadzie Kandersino i jej mieszkańcach dowiadujemy się również z kroniki archiprezbriteriańskiej Raciborza z 1416 r. , w której znajduje się wzmianka. iż dziekan kolegiaty raciborskiej 1/2 kopy czeskich groszy w swoich przychodach otrzymuje z Kandersino. W metryce kupieckiej z 1523 r. pojawia się nazwisko Wenzla von Reiswitz z Kandrzin. Z metryki tej wynika, iż zakupił on majątek o nazwie Silberkopf koło Raciborza. Nazwiska rodu von Reiswitz, wyniesionego w 1653 r. do godności baronów, pojawiają się w dokumentach aż do 1751 r. w którym to roku Kędzierzyn miał być w posiadaniu tej rodziny Ród von Reiswitz był prawdopodobnie wyznania protestanckiego i według jednego z przekazów drewniany kościółek w Kędzierzynie miał być wybudowany właśnie przez protestancką rodzinę von Reiswitz. O osadzie Pogorzelec do końca XVIII wieku brak udokumentowanych informacji historycznych. Dopiero w czasie wojny prusko - francuskiej w 1807 r. pojawiły się informacje o tej osadzie z których wynikałoby jej większe znaczenie niż samego Kędzierzyna. Historyczna wzmianka o samodzielnym majątku Kuźniczka pochodzi z 1567 r. W tym to roku baron Johann Wilhelm von Oppersdorf zezwolił swojemu koniuszemu Baltazarowi Tauerowi von Wilkimg na wybudowanie posiadłości wolnej od pańszczyzny. Wymienione trzy osady wchodzące w obecnym stuleciu w skład jednej gminy na przestrzeni ubiegłego czasu zmieniały wielokrotnie swoich właścicieli. Należy jednak zaznaczyć , iż pod względem przynależności wyznaniowej katolicy osady Kędzierzyn i Pogorzelec do czasu wybudowania kościoła parafialnego w Kędzierzynie należeli do parafii w Starym Koźlu, natomiast osady Kuźniczka do parafii w Sławięcicach.

W XIX w. nastąpił wzrost ilości mieszkańców wyznania ewangelickiego. Do końca XIX w. należeli oni do zboru w Kotlarni, następnie do czasu wybudowania kościoła w 1903 r. w Kędzierzynie do zboru w Koźlu. Nie wiadomo dokładnie ile osób pochodzenia żydowskiego mieszkało w Kędzierzynie. Pewne natomiast jest, iż właściciel młyna na Pogorzelcu przed 1933 r. był pochodzenia żydowskiego.

W 1930 r. przy obecnej ulicy Matejki, naprzeciwko byłego kina "Marzanna" wybudowany został przez Heimanna, z pochodzenia żyda, modny budynek z dużą ilością sklepów na parterze; był to pierwszy na owe czasy dom towarowy w Kędzierzynie.

Liczba mieszkańców Kędzierzyna wraz z Pogorzelcem wg Weczerka wzrastała w poszczególnych latach w następująco:

Dla porównania w latach 1845 i 1939 w Kędzierzynie znajdowała się następująca ilość budynków mieszkalnych:

2. Życie religijne ewangelików w Kędzierzynie

31 października 1517 r. Martin Luter ogłosił na drzwiach kościoła w Wittenbergii słynne 95 tez. To wydarzenie dało początek reformacji w kościele katolickim. Już w 1518 r. nauki Lutra docierają do Polski, ale w 1520 r. Zygmunt I Stary wydaje w Toruniu edykt zakazujący rozpowszechniania pism i nauk Lutra. Za panowania Zygmunta Augusta ruch reformatorski w Polsce przeżywał swój największy rozwój. Ośrodki luteranizmu powstały na Śląsku, w Wielkopolsce i na Mazurach Kościół ewangelicki stanowi Jednotę, która podzielona jest na diecezje Najmniejszą zaś jednostką administracyjną jest parafia, którą kieruje pastor proboszcz wraz z radą parafialną. Pierwsze potwierdzone wzmianki o istnieniu w Kędzierzynie diaspory - zboru ewangelików pochodzą z lat 1878/79. Ilość ewangelików była w owym czasie oczywiście niewielka. Z uwagi na utworzony w 1750 r, nowy podział administracyjny, osada Kędzierzyn została włączona do obwodu Sławięcice i tym sposobem ewangelicy kędzierzyńscy zostali przyłączeni do istniejącej już parafii ewangelickiej w Kotłami - miejscowości oddalonej jednak od Kędzierzyna o 19 km . Kotlarnia już w XVII w. była znanym ośrodkiem hutniczym. Tutaj to hrabia Jakob Heinrich von Flemming sprowadził z Saksonii fachowców i w wykarczowanym lesie uruchomił hutę mosiądzu oraz walcownię. W uznaniu zasług wymienionego specjalisty w 1722 r. miejscowości tej nadano nazwę Jakobswalde. W 1775 r. Fryderyk Wielki wydał pozwolenie na wybudowanie w tejże miejscowości drewnianego kościółka dla przybyłych osadników. Jednakże już w 1811 r. koniecznym stała się rozbiórka kościółka ze względu na jego niebezpieczny stan budowlany. Jednak już w 1816 r. po półtorarocznej budowie poświęcony został nowy, murowany kościół. Kościół ten spełnia swoją posługę do dnia dzisiejszego, lecz po 1945r. jako kościół katolicki p.w. św. Maksymiliana Kolbe.

Konfirmacja w kościele ewangelickim jest obrzędem religijnym, w którym młodzież w wieku 13-16 lat po uprzednim egzaminie składa publiczne wyznanie wiary i zostaje oficjalnie przyjęta do społeczności wiernych Dzieci rodziców wyznania ewangelickiego z Kędzierzyna musiały zatem raz w tygodniu przebywać długą i niebezpieczną drogę przez las, aby dotrzeć do Kotlarni na naukę przygotowującą do konfirmacji. Obowiązkiem przyszłego nowożeńca było zatroszczenie się o powóz weselny lub nawet zwykłą furmankę na ślub kościelny. W okresie przynależności ewangelików do zboru w Kotlarni, w Kędzierzynie nie odprawiano nabożeństw. Zmarłych chowano na istniejącym cmentarzu przy katolickim drewnianym kościółku, natomiast już od 1900 r. na nowo otwartym cmentarzu ewangelickim w pobliżu katolickiego obok poświęconego w 1902 r. kościoła katolickiego p.w. św. Mikołaja.

Wraz z przyłączeniem kędzierzyńskich ewangelików pod koniec XIX. wieku do zboru w Koźlu zaszły w ich życiu religijnym istotne zmiany. Od tego czasu co miesiąc odprawiane były 3 nabożeństwa w specjalnie przeznaczonej do tej uroczystości sali w hotelu Proske.

Punktem zwrotnym w życiu religijnym wzrastającej liczby ewangelików, która na przełomie XIX i XX. wieku wynosiła już 300 osób, było uzyskanie od władz administracyjnych pozwolenia na budowę kościoła ewangelickiego w Kędzierzynie na skrzyżowaniu ulic: dzisiejszej Grunwaldzkiej i Głowackiego. Działkę pod budowę kościoła przekazał zborowi ewangelików Książę von Hohenlohe Oehringen. Wiele datków i ofiar na budowę kościoła zebranych zostało wśród miejscowych wyznawców. Uroczyste poświęcenie kościoła nastąpiło w dniu 6 lipca 1903 r., a więc po 9 - ciu miesiącach od poświęcenia kościoła katolickiego, w obecności Generalnego Superintendenta Nemitza z Wrocławia. Do 1934 r. kościół był kościołem filialnym parafii w Koźlu, natomiast od 1 kwietnia 1934 r. już samodzielną parafią z własnym pastorem. W dniu 31 października 1926 r. nastąpiło uroczyste poświęcenie dzwonu na wieży kościelnej. Wydarzenie to miało uroczysty charakter. Na placu Szkoły nr 1 zebrali się ewangelicy z Kędzierzyna oraz zaproszeni goście i w procesji przemaszerowali do kościoła, gdzie po nabożeństwie dokonano aktu poświęcenia dzwonu. Do 1927 r. zbór ewangelicki nie posiadał własnego budynku probostwa, dopiero kiedy w 1927 r. Urząd Gminy Kędzierzyn przeniósł się ze starego budynku przy ulicy Głowackiego do nowo wybudowanego ratusza na tzw.“zielonej polanie" - obecnie Plac Wolności, radni gminy przekazali tenże budynek do użyłkowania jako probostwo kościoła ewangelickiego. Duszpasterzami do 1945 r. w kościele ewangelickim byli pastorzy : Johannes Meyer, Buschow, Gunther, Rauchenfeld, a przed 1945 r. do czasu uchodźstwa do Niemiec pastor Hosse. W styczniu 1945 r. liczba ewangelików wynosiła 401. Kantorem i organistą w kościele od 1 kwietnia 1900 r. aż do uchodźctwa w styczniu 1945 r. był Georg Leichter, który był również kierownikiem szkoły podstawowej dla ewangelików.

Na podstawie ustnych przekazów mieszkańców Kędzierzyna przerwy lekcyjne w szkole dla dzieci wyznania katolickiego i ewangelickiego były wyznaczone na oddzielną godzinę tak , aby na podwórku szkolnym nie dochodziło do dziecięcych walk wyznaniowych. W latach trzydziestych remiza strażacka przy probostwie została zaadoptowana na pomieszczenie w którym zorganizowano ognisko dziecięce a także odbywały się tam spotkania kulturalno - religijne dla młodzieży i dorosłych.

W ostatnich dniach stycznia 1945 r. przed wkroczeniem wojsk radzieckich do Kędzierzyna, uszkodzeniu w wyniku ataku artyleryjskiego uległa wieża kościelna. Natomiast już po wkroczeniu wojsk radzieckich, kościół został zdewastowany i zbezczeszczony.

Po zakończeniu wojny w maju 1945 r. liczba ewangelików w Kędzierzynie zmalała do 200 a w wyniku kolejnych wysiedleń stopniowo się zmniejszała. Opiekę nad kościołem w latach po 1945 r. objął pastor Alfred Hauptman z kościoła p.w. Pokoju w Zabrzu. Pierwsze nabożeństwo po wojnie odbyło się 27 czerwca 1948 r. Z braku funduszy na konieczne prace remontowe w kościele, koniecznym stało się jego zamknięcie a nabożeństwa odprawiano w salce na strychu budynku probostwa bowiem budynek ten został po 1945r. zajęty przez władze państwowe. Dzięki ofiarności garstki ewangelików z Kędzierzyna, a także rodzin mieszkających w Niemczech uczuciowo związanych z parafią ewangelicką możliwe było wykonanie w kościele prac remontowych i jego ponowne uroczyste otwarcie w dniu 22 listopada 1995 r. Nabożeństwo uhonorowane było obecnością biskupa Rudolfa Pastuchy, proboszcza z parafii katolickiej p.w. św. Mikołaja Manfreda Kokotta, a także przedstawicieli władz miasta Kędzierzyna - Koźla.

W 1912 r. przy obecnej ulicy Grunwaldzkiej 43 wybudowano kilkupiętrowy dom, na parterze którego miał siedzibę związek zajmujący się walką z alkoholizmem. Członkami tego związku o nazwie "Blaukreuzler" byli ewangelicy. Celem ich działania była opieka nad rodzinami alkoholów.

 

3. Życie religijne katolików

 

3. 1. Kościółek drewniany.

Z przeszłością Kędzierzyna w sposób nierozerwalny łączy się historia działalności na jego terenie kościoła katolickiego. Od czasu wybudowania pierwszych kościołów na Górnym Śląsku, Kandrzin i Pogorzelec zostały włączone do parafii w Starym Koźlu, zaś majątek Kuźniczka do Sławięcic. O początkach pierwszego kościoła w Kędzierzynie nie istnieją jednoznaczne udokumentowane dane. Jest natomiast kilka różniących się przekazów o początkach powstania drewnianego kościółka. Bezsprzecznym faktem jest, iż do 1913r. na terenie obecnego IV peronu kędzierzyńskiego dworca PKP znajdował się kościółek ciosany w drewnie Według jednego z przekazów , który utrzymywał się w lokalnej społeczności kościółek ten miał być zbudowany przez mieszkańców pod koniec wojny trzydziestoletniej w XVII wieku z okazji misji prowadzonych przez księży zakonnych. Natomiast

z informacji podanych przez Zakrzewskiego a opracowanych na podstawie przeglądu kroniki parafialnej w Starym Koźlu wynika, iż drewniany kościółek p.w. św. Nepomucena w Starym Koźlu miał zostać w II połowie XVII wieku rozebrany i przewieziony na chłopskich furmankach ze Starego Koźla do Kędzierzyna. Jako obiekt sakralny dla mieszkańców Kędzierzyna. A. Nowak w artykule w gazecie "Schlesiche Volkszeitung" z 1902 r. podaje, iż drewniany kościółek w Kędzierzynie został ufundowany przez osiadłą tutaj protestancką rodzinę szlachecką von Reiswitz. O powyższym fakcie informuje protokół powizytacyjny kościółka z 1697 r. Kolejny protokół z 1713 r. podaje, iż kościółek służył najpierw wspólnocie protestanckiej, dopiero nieco później przypadł katolikom i od lat dwudziestych XVIII. wieku zaczęto w nim odprawiać nabożeństwa katolickie Z zapisu w księdze inwentaryzacyjnej Archiprezbiteriatu gościeńcińskiego z 1731 r. wynika, iż kościółek w Kędzierzynie poświęcony został św. Krzysztofowi. Natomiast z informacji z około

1600 r. pojawia się jako patron św. Mikołaj. Udokumentowane wzmianki o drewnianym kościółku pochodzą z około 1800 roku. W czasie oblężenia twierdzy kozielskiej w okresie od 4 lutego do 9 lipca 1807 r. wojska francuskie wraz z wojskami bawarskimi i wittenberskimi zajmowały obszar Kędzierzyna i Pogorzelca. W tym stosunkowo krótkim czasie oblężenia Koźla, kościółek uległ poważnej dewastacja i zniszczeniu. Wszystkie łatwopalne elementy oraz ołtarz zostały przez wojska francusko - bawarskie użyte do rozpalania ognisk. Piszczałki organowe oraz dzwon wykorzystano do przetopu na kule armatnie. Wnętrze kościółka przeznaczono na oborę dla koni oraz magazyn. Po zawartym w lipcu 1807 r. pokoju w Tylży i wycofaniu się ze Śląska wojsk francuskich kościółek przez długi czas pozostawał w opłakanym stanie i wydawało się, iż zostanie on z uwagi na brak środków finansowych na jego renowację rozebrany. Dzięki usilnym staraniom ówczesnych, niezbyt przecież zamożnych, mieszkańców Kędzierzyna i interwencjom zarówno w paraffi macierzystej w Starym Koźlu, jak i u archiprezbitera w Ujeździe i Urzędzie d/s Wyznań w Opolu, możliwym stało się odbudowanie kościółka i doprowadzenie go do właściwego stanu. Koszt renowacji kościółka wyniósł na ówczesne czasy 502 talary reńskie. Według Knie'a kościółek w l połowie XIX. wieku służył jako kaplica mszalna, w której tylko dwa razy w roku odprawiane były msze, w trzecią niedzielę października oraz 6 grudnia to jest w dniu św. Mikołaja. Od połowy XIX. wieku w pobliżu kościółka szybko rozrastał się węzeł kolejowy. Wzrastała liczba mieszkańców, a zatem i ich potrzeby religijne. Mieszkańcy zwracali się z prośbami do proboszcza w Starym Koźlu o częstsze odprawianie mszy w Kędzierzynie. Petycje kierowane były do archiprezbiteriatu w Ujeździe, a nawet do archibiskubstwa we Wrocławiu. Wreszcie w dniu 2 maja 1692 r. wysłana została petycja podpisana przez 112 mieszkańców oraz ówczesnego naczelnika gminy Proske do kardynała Koppa w sprawie utworzenia w Kędzierzynie kuracji. Skutkiem tej gorącej i energicznej prośby było założenie w dniu 11 kwietnia 1893 r. przez kardynała Koppa kuracji

z własnym proboszczem - kuratusem podległym proboszczowi w Starym Koźlu. Metryka

o utworzeniu kuracji została zatwierdzona w dniu 16 października 1893 r. przez królewskiego prezydenta prowincji opolskiej Ludwiga von Ritter Glasewald. Od tego czasu w kościółku regularnie odbywały się msze oraz nauka religii dla dzieci. Pod koniec XIX. wieku drewniany kościółek był już zbyt mały dla coraz liczniejszej liczby wiernych z Kędzierzyna. Zaś zagrożeniem dla kościółka stawała się jego lokalizacja w pobliżu stale rozrastającego się węzła kolejowego. Coraz częstsze przejazdy pociągów narażały go na wstrząsy, a iskry wydobywające się z kominów parowozów powodowały zagrożenie pożarowe. Niewiele pomagało zabezpieczenie kościółka gliną.

W 1902 r. po 9 latach intensywnych starań, interwencji oraz gromadzenia funduszy konsekrowany został w Kędzierzynie nowy, murowany kościół p.w. św. Mikołaja. Od tego momentu kościółek drewniany ze względu na jego ciasnotę i niebezpieczeństwo pożarowe został całkowicie wyłączony z odprawiania w nim nabożeństw. Zamknięcie zabytkowego kościółka oraz brak opieki i konserwacji groziły całkowitej jego ruinie. Próby ratowania kościółka podejmowane przez władze administracyjne okazywały się bezskuteczne.

W sprawozdaniu komisji ochrony zabytków z lat 1907 i 1908 ówczesny konserwator prowincji śląskiej L. Burgemeister proponował przeniesienie kościółka na nowopowstały cmentarz katolicki. W kolejnym jednak sprawozdaniu z lat 1911 i 1912 znajduje się wzmianka o projekcie przeniesienia kościółka do Wrocławia, a okazją ku temu stała się przygotowywana we Wrocławiu Wystawa Sztuki Cmentarnej w ramach wielkiej Wystawy Stulecia przewidywanej w 1913 r. w Parku Szczytnickim (Scheitniger Park). Pomyślne przeprowadzenie całego przedsięwzięcia, rozebranie kościółka, jego transport do Wrocławia i rekonstrukcja na miejscu możliwa była dzięki subwencji pieniężnej

dr Weikerta w wysokości 3000 marek, a także subwencji ze strony państwa, prowincji oraz gminy kędzierzyńskiej. Rozbiórką kościółka i jego odbudową kierował wrocławski architekt Theo Effenberg, a miasto Wrocław przyjęło opiekę nad kędzierzyńską budowlą. Odnowienia wnętrza, witraży i sprzętów podjęła się Królewska Akademia Sztuki i Rzemiosła we Wrocławiu. Istniejący we Wrocławiu do dzisiaj kędzierzyński kościółek został odbudowany przy użyciu starych elementów drewnianego budulca z których niewielka tytko ilość została wymieniona na nowe. Kościółek o kubaturze 510m³ wysokości 7,5 m i powierzchni zabytkowej 120 m² można jeszcze dzisiaj zwiedzać we Wrocławiu,

Od 1970 r. Wrocławski Park Kultury i Wypoczynku przejął opiekę i nadzór nad tym obiektem i organizuje w nim okolicznościowe wystawy.

 

3. 2. Kościół katolicki p.w. Św. Mikołaja.

Od czasu utworzenia w 1893r w Kędzierzynie Kuracji pracujący w niej księża przy ogromnym poparciu i zaangażowaniu miejscowych wiernych czynili wysiłki w celu zbudowania nowego kościoła. Pierwszym karatem został ksiądz Roman Ruchel, następnym ksiądz August Kaul a od 1897 r. ksiądz Maksymilian Wontropka. Dzięki jego ogromnej operatywności w gromadzeniu funduszy na budowę nowego kościoła zarówno wśród własnych parafian jak i w wielu innych parafiach śląskich możliwe było przystąpienie do realizacji projektu budowy kościoła. Projekt architektoniczny kościoła i probostwa został opracowany przez architekta Schneidera z Opola a 22 kwietnia 1901 r. został on zatwierdzony przez kardynała Georga Koppa. Koszt budowy kościoła wraz z probostwem wyceniono na 110 000 marek, przy czym na budowę kościoła kardynał Kopp przyznał gminie 40 000 marek z kasy archibiskupstwa. W dniu 15 lipca 1901 r. ksiądz Wontropka w obecności przedstawicieli Rady Parafialnej i Urzędu Gminy dokonał pierwszego pchnięcia szpadlem pod budowę kościoła, zaś 25 sierpnia 1901 r. w obecności archiprezbitera księdza Dziadka z Ujazdu i dwunastu duchownych z okolicznych parafii nastąpiło uroczyste położenie i poświęcenie kamienia węgielnego zgodnie z liturgicznym obrządkiem. Do kamienia węgielnego włożona została szklana tuleja z metryką o historii drewnianego kościółka, powstaniu obecnej parafii, ze spisem darów oraz po egzemplarzu miejscowych gazet "Schlesiche Volkszeitung " i "Coseler Stadblatt" oraz ^"Oberschlesiche Volkszeitung". Wykonanie prac murarskich powierzono mistrzowi Karlowi Bless, prace stolarskie wykonane zostały przez Limprechta z Głogowa. Figura św. Mikołaja - patrona kościoła była darem proboszcza Pflegera z Raciborza - Ostróg. Konieczne prace artystyczne przy ołtarzu głównym i dwóch bocznych wykonali bracia Franz i Josef Mrosek z Raciborza. Organy zakupiono w znanej firmie Rieger z Kmowa (Jagerndorf); trzy dzwony o wadze 560 kg , 264,5 kg i 156,5 kg dostarczyła firma UIrich z Laucha. Płaskorzeźby drewniane przedstawiające sceny z drogi krzyżowej były dziełem artysty Riffesera z St. Ulrich.

Konsekracja kościoła nastąpiła 19 października 1902 r. w obecności księdza kardynała Koppa. Ksiądz kardynał przybył do Kędzierzyna wieczorem 18 października. Na dworcu powitali go : prezbiter ksiądz Dziadek z Ujazdu, wiele osobistości z dworu księcia von Hohenlohe, przedstawiciele starostwa i urzędu gminy a także ogromna ilość wiernych. W galowym powozie kardynał przebył drogę na probostwo eskortowany przez liczny tłum. Następnego dnia 19 października o godzinie 7.00 rano odprawiona została uroczysta msza i konsekracja kościoła. W 1903 r. parafia - kuracja została podniesiona do rangi samodzielnej parafii a od 12 marca 1903 r. ksiądz Wontropka został mianowany jej pierwszym proboszczem. W marcu 1916 r. w uznaniu swoich zasług, ksiądz Wontropka został mianowany przez kardynała na archiprezbitera archiprezbiteriatu Koźle, natomiast w 1925 r. na radcę duchownego. Z inicjatywy proboszcza Wontropki zbudowano przy parafii św. Mikołaja dom młodzieży i w 1929 r. nastąpiło jego poświęcenie. Stowarzyszenia katolickie miały w osobie księdza Wontropki wielkiego sprzymierzeńca. To właśnie proboszcz Wontropka założył wiele stowarzyszeń katolickich, a mianowicie Katolicki Związek Młodzieży i Mężczyzn, Katolickie Stowarzyszenie Kobiet, Stowarzyszenie Muzyczne " Cacilia " oraz Katolickie Posłannictwo Kolejarskie. Do 1928 r. ksiądz Wontropka pełnił posługę duszpasterską samodzielnie bez pomocy księży wikarych. Dopiero w 1928 r. w związku z rozwojem parafii i ukończeniem przez księdza Wontropki 60 lat, na jego prośbę przydzielony mu został do pomocy ksiądz wikary. Aby uhonorować szeroką działalność religijną i społeczną księdza Wontropki, został on z okazji swojej 60 rocznicy urodzin odznaczony Orderem Czerwonego Orła IV Klasy, Krzyżem Zasługi i Orderem Śląskiego Orła. W październiku 1937 r. w wieku 70 lat ksiądz Wontropka przeszedł na emeryturę i przeniósł się w rodzinne strony do Szczawna Zdroju (Salzbrunn), tam też wygłaszał nadal kazania niedzielne. W grudniu 1938 r. przyjechał po raz ostatni do Kędzierzyna, aby uczestniczyć w święcie odpustowym. W drodze powrotnej we Wrocławiu 12 grudnia 1938 r. zmarł na zawał serca. Zgodnie z swoim życzeniem został pochowany na cmentarzu parafialnym obok kościoła św. Mikołaja w dniu 16 grudnia 1938 r.

Kolejnym proboszczem parafii św. Mikołaja został ksiądz Georg Wotzka, uroczyście przyjęty do parafii dnia 16 września 1937 r. Dzięki staraniom księdza Wotzki już w

pierwszym okresie jego pracy duszpasterskiej zastał zamówiony nowy ołtarz główny. Dotychczasowy ołtarz wykonany z drewna z biegiem lal uległ niszczeniu przez czerw drzewny. Koniecznym zatem, stała się jego wymiana bądź rekonstrukcja. Nowy ołtarz główny został wykonany przez pracownię artystyczną Ericha Adolfa z Wrocławia. Artysta wykonał ołtarz z kutymi w mosiądzu i posrebrzanymi płaskorzeźbami, a nowe tabernakulum wykonane zostano z mosiądzu i pozłacane. Z mosiądzu i posrebrzana została również wykonana nowa figura patrona kościoła św. Mikołaja, która nadal znajduje się w kościele. Koszty wykonania nowego ołtarza, tabernakulum i figury św. Mikołaja wyniosły 10 714 RM (Reichsmark). Pieniądze na ten cel udało się księdzu Wotzce zebrać z kolekt w latach 1938 i 1939 w wysokości 6077 RM, kolęd duszpasterskich i dobrowolnych darów w wysokości 1766 RM, natomiast pozostała część kwoty została uzupełniona z kościelnej kasy podatkowej. Już w czasie wojny ksiądz proboszcz Wotzka czynił dalsze starania w celu upiększenia kościoła, a mianowicie zamierzał zastąpić dwa boczne, ulegające niszczeniu, drewniane ołtarze przy prezbiterium dużymi obrazami z mozaiki.. Powyższe obrazy zostały zamówione w pracowni artystycznej w Monachium w cenie 24 000 RM. Nie udało mu się jednak sprowadzić, mozaik do Kędzierzyna przed 1945 r. z powodu działań wojennych. Dopiero w latach 50-tych, a wiec już po śmierci księdza Wotzki, sprowadzono wymienione mozaiki z R.F.N. do Polski. Zostały one ułożone i sklejone z poszczególnych elementów mozaiki przez siostry zakonne Mozaika po prawej stronie prezbiterium przedstawia św. Józefa z Jezusem, zaś po lewej Madonnę z dzieciątkiem. Mozaiki te znajdują się nadal w kościele św. Mikołaja. Ksiądz Wotzka pozostał w Kędzierzynie do 1945 r. lecz po zajęciu Kędzierzyna przez wojska radzieckie został razem z miejscowymi siostrami zakonnymi wysiedlony do Sławięcic. Do swojej parafii mógł powrócić w czasie świat wielkanocnych jako proboszcz pozostał w niej do 1946 r. Zmarł w 1949 r. po ciężkiej chorobie i wielu doznanych upokorzeniach. W 1945 r. do parafii przybyli księża ze Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Najświętszej i Niepokalanej Panny Marii, ojcowie Grzesik, Machoń i inni. Po śmierci proboszcza Wotzki parafia była już pod duszpasterską opieką ojców oblatów. Do 1928 r. posługę duszpasterską pełnił w parafii tylko proboszcz, w pierwszych latach istnienia kościoła odprawiana była tylko jedna msza w niedzielę, w kolejnych latach już dwie msze. Na prośbę księdza Wontropki od 1928 r. do parafii kierowani byli również księża wikarzy. Od tego czasu w niedziele odprawiane były trzy msze. Do 1936 r. główna msza niedzielna - Suma odprawiana była na przemian w jednym tygodniu po niemiecku, w następnym po polsku. W kolejnych latach zakazano wykonywania pieśni w języku polskim. wikarych w kościele św. Mikołaja do 1945r pełnili posługę następujący księża : Pietruschka, Schwirta, Buhl, Porwit, Frach, Małysek, Kalnik i Kubica. W aktach kościelnych parafii prowadzona była ewidencja życia religijnego parafian. Poniżej podano przykładowe dane za okres 1913 - 1918:

W gminie Kuźniczka zbudowana została kaplica ku czci św. Antoniego, nie jest jednak znany rok jej budowy. Do 1945 r. w kaplicy odprawiano uroczyste nabożeństwa w dniu św. Antoniego, a także w dniu Bożego Ciała. W uroczystościach tych brał zawsze udział chór kościelny "Cacilia".

3. 3. Klasztory.

Ważną posługę w życiu religijnym lokalnej społeczności spełniają również domy klasztorne.

W pozornie niewielkiej na przełomie XIX, i XX. wieku gminie Kędzierzyn, znanej jednak już szeroko z racji znajdującego się tutaj ważnego węzła kolejowego, prowadziły swoją działalność służebną Siostry Służebniczki MMP. Do 1908 r. prowadziły w wynajętych salach hotelu "Violka" zajęcia dla dzieci w wieku przedszkolnym oraz naukę robót ręcznych dla dziewcząt. Działalność ta była przyjmowana pozytywnie przez mieszkańców Za zgodą i poparciem kardynała Georga Koppa powstał w 1908 r. na parceli przy obecnej ulicy Grunwaldzkiej i Dr Judyma dom klasztorny Fundacji św. Jadwigi. Uroczyste otwarcie domu klasztornego nastąpiło 20 sierpnia 1908 r. Od tego czasu siostry zakonne prowadziły w tymże domu przedszkole dla dzieci oraz naukę prac ręcznych i domowych dla dziewcząt. W klasztorze znajdował ssę również oddział dentystyczny z dwoma krzesłami stomatologicznymi, a usługi dentystyczne fachowo wykonywały siostry zakonne. W związku ze wzrostem zapotrzebowania w latach 20-tych obecnego stulecia na usługi w zakresie przedszkola oraz nauki gospodarstwa domowego, Kongregacja sióstr zakonnych N.M.P. poczyniła starania w powyższym kierunku. Dyrekcja Dominium księcia von Hohenlohe przyznała parcelę o powierzchni 1,75 morgi przy obecnej ulicy Kozielskiej i zleciła wybudowanie prywatnej szkoły gospodarstwa domowego pod zarządem sióstr zakonnych. Nadzór nad wykonawstwem klasztoru i szkoły zlecono generalnej przełożonej Kongregacji Sióstr Adelheidzie Brendel. Urzędowe zezwolenie na budowę Domu pod nazwą., Dom Immaculata" (Immaculata - niepokalane poczęcie) pochodzi z 21 września 1927 r. Budowę ukończono w czerwcu 1929 r., w dniu 2 lipca 1929 r. nastąpiło uroczyste otwarcie Domu w obecności burmistrza Hermanna Kretschmera i proboszcza Maxymiliana Wontropki. Pierwszą przełożoną Domu i kierowniczką szkoły była Gerharda Schubert. Nauczanie prac ręcznych prowadziły dyplomowane siostry Elwira Osadnik, Adjuta Kania i Ruthilde Karau. Przedszkole prowadziła siostra Solana Marzec, Nauka w szkole ,,Immaculata" trwała trzy lata lecz tylko do 1938 r. W tymże roku ze względu na zapowiedź wstrzymania dofinansowywania szkoły przez sponsora - dyrekcję kolei państwowych , co wiązało się ze wzrostem odpłatności za naukę, nauczanie w szkole zostało skrócone do jednego roku. Do szkoły uczęszczało przeciętnie 100 - 120 uczennic, a do przedszkola 50 - 60 dzieci. W czerwcu 1939 r. zarządzanie Domu objęła siostra Ruthilde Karau, natomiast szkołą zarządzała nadal Gerharda Schubert. W okresie wojennym 1933 - 1945 niektóre pokoje w klasztorze zostały zajęte przez wojsko, a także działający w Kędzierzynie urząd pomiarowy. W 1944 r. w okresie nalotów bombowych na zakłady przemysłowe IG Farbenindustrie Dom ,,Immaculata" uległ częściowemu zniszczeniu, które jednak zostało szybko odbudowane. Pod koniec grudnia 1944 r. na skutek coraz częstszych nalotów bombowych i działań wojennych działalność w szkole została zawieszona. W styczniu 1945 r. przed zbliżającym się frontem wojsk radzieckich ewakuowano ludność cywilną Kędzierzyna, jednak siostrom zakonnym jak i miejscowym księżom pozwolono pozostać na miejscu. Po wkroczeniu wojsk radzieckich do Kędzierzyna siostry zakonne musiały opuścić klasztor i zostały najpierw skierowane do Sławięcic, a po 3 tygodniach do Rudzińca, gdzie zatrudniono je przy praniu, prasowaniu i cerowaniu odzieży wojskowej. Dopiero przed świętami Wielkanocnymi 1945 r. siostry mogły powrócić do Kędzierzyna, ponieważ jednak Dom Klasztorny "Immaculata" został przeznaczony na wojskowy szpital polowy czasowo musiały one przebywać w Domu Fundacji św, Jadwigi przy obecnej ulicy Dr Judyma. Po przejęciu Kędzierzyna przez władze polskie w połowie 1945 r. w Domu Klasztornym nie prowadzono już nauczania gospodarstwa domowego. W dalszych latach z inicjatywy Towarzystwa "Caritas" " w Domu Klasztornym został otwarty żłobek dla matek pracujących.

 

4. Cmentarze i pomniki.

Zwyczajem chrześcijan był pochówek zmarłych na ogół w miejscach obok parafialnych kościołów czy też kościółków. Zatem zmarłych z Kędzierzyna do czasu zbudowania w XVII wieku drewnianego kościółka chowano na cmentarzu przy parafialnym kościele w Starym Koźlu, natomiast z majątku Kuźniczka na cmentarzu w Sławięcicach.

Pierwszy cmentarz w Kędzierzynie zlokalizowany został obok zbudowanego w XVII wieku drewnianego kościółka w okolicy obecnego IV peronu dworca kolejowego naprzeciw zabudowań Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego. Cmentarz spełniał swoją rolę do czasu otwarcia w 1900 r. dwóch oddzielonych od siebie cmentarzy : katolickiego i ewangelickiego na wschód od placu budowy kościoła św. Mikołaja. Uprzednia lokalizacja cmentarza w pobliżu drewnianego kościółka okazała się niekorzystna ze względu na rozszerzający się od połowy XIX wieku coraz bardziej ruch kolejowy oraz przewidywane podwyższenie torowiska pod budowę mostu podziemnego. W 1900 r. kiedy to nie został jeszcze wybudowany nowy kościół poświęcono już cmentarz katolicki  rozpoczęto pochówek zmarłych na tym terenie. W tym samym roku został również oddany do użytku mniejszy ewangelicki cmentarz o powierzeń 0,12 ha.

Z okresu wojny prusko - francuskiej istniał do lat trzydziestych, przy wylocie obecnej ulicy Piotra Skargi w dzielnicy Pogorzelec cmentarz wojskowy, na którym pochowani byli polegli żołnierze armii bawarskiej w czasie oblężenia twierdzy kozielskiej w 1807 r. Cmentarz ten z braku należytej troski z biegiem lat uległ zaniedbaniu. Do dzisiaj na miejscu byłego cmentarza znajduje się tyto bezimienny krzyż. Zwyczajem mieszkańców Kędzierzyna było wystawianie drewnianych tablic z nazwiskami poległych na wojnie parafian. Tablice takie znajdowały się w kościołach katolickim i ewangelickim, a także w kaplicy św. Antoniego na Kuźniczce. Do dzisiaj zachowała się jedynie jedna taka tablica w kościele ewangelickim.

Dla upamiętnienia poległych z gminy Kędzierzyn w I wojnie światowej odsłonięto 2 września 1926 r. pomnik wzniesiony z inicjatywy miejscowego związku wojackiego (Kriegerverein). Pomnik zlokalizowano na skwerze na którym obecnie znajduje się Dom Towarowy "Chemik". Uroczystości odsłonięcia dokonano w obecności księcia von Hohenlohe-Oehringen ze Sławięcic. Na cokole znajdowała się metalowa rzeźba klęczącego żołnierza w płaszczu i hełmie stalowym na opuszczonej głowie. W ręce spoczywającej na sarkofagu żołnierz trzymał złamany miecz. Na cokole umieszczony był napis z nazwiskami poległych. Rzeźbę pomnika zniszczono w 1945 r., natomiast cokół przetrwał do lat 50 - tych. Na skraju lasu na północ od osady Kuźniczka wzniesiony został pomnik na mogile poległych w 1921 r. w Kędzierzynie żołnierzy "Selbschutz" i "Freikorp". Była to półkoliście zwieńczona kamienna płyta z orłem oraz wypisanymi nazwiskami spoczywających w tej mogile. Również i ten obelisk po 1945 r. został zniszczony. 

 

5. Życie kulturalne.

Życie kulturalne mieszkańców Kędzierzyna do połowy XIX. wieku ograniczało się przede wszystkim do zaspakajania potrzeb życiowych oraz religijnych. Można przypuszczać, iż życie kulturalne rozwijano się tylko w kręgu rodzinnym i polegano na przekazywaniu legend, opowiadań i bajek, Takie spotkania odbywały się prawdopodobnie w zaciszu domowym przy kawie, winie lub piwie. Dopiero w II połowie XIX wieku rozwój przemysłu na Górnym Śląsku oraz powstanie w Kędzierzynie ważnego węzła kolejowego, spowodował również coraz szybszy rozwój życia kulturalnego.

 

5.1. Hotele i restauracje.

Już w połowie XIX wieku w miejscu gdzie obecnie znajduje się Bank Przemysłowo -Handlowy znajdował się zajazd - gospoda o nazwie "Die Atte Rate" (Stary Szczur). Była to typowa oberża, na zewnątrz której znajdowały się stanowiska i koryta dla koni. Wewnątrz prawdopodobne znajdowały się pokoje gościnne. Właścicielem tegoż zajazdu był najprawdopodobniej przodek z rodu Proske. W następnych latach potomkowie rodziny Proske wybudowali w pobliżu obecnego dworca P.K.P, murowany hotel o nazwie "Efben Proske" w którym to wnętrzu na ścianie wisiał obraz przedstawiający stary zajazd. Hotel ten zostat w latach sześćdziesiątych z uwagi na problemy komunikacyjne w Kędzierzynie przeznaczony do rozbiórki. Hotel Proske wyposażony był w dużą salę ze sceną oraz posiadał ogród rekreacyjny. Przed otwarciem starego kina w Kędzierzynie, w hotelu wyświetlane były okresowo filmy oraz organizowano amatorskie przedstawienia teatralne.

Na Kuźniczce znajdował się hotel z restauracją i ogrodem o nazwie "Buckdich". Również i tam występowały amatorskie grupy teatralne. W hotelu była też kręgielnia i prowadził swoją działalność sportową klub o nazwie "Kegelldub - Gut Holz" (Dobre Drzewo). Kierownikiem klubu był L. Golly, w latach 1929 - 33 naczelnik gminy Kuźniczka. Ponadto w Kędzierzynie istniał hotel "Violka". W latach 1926 - 1934 w okresie kryzysu gospodarczego władze gminy zatrudniły miejscowych bezrobotnych przy pracach związanych z wykonaniem parku gminnego, który to istnieje do dzisiejszego dnia. Przy wykonaniu parku wycięto stare sosny. ułożono alejki wzdłuż których posadzono krzewy i ustawiono ławki. Jazda rowerem była w tym miejscu zabroniona. Około 1930 r. otwarte zostało przy ulicy Matejki pierwsze kino, w którym w ustalonych dniach tygodnia wyświetlano filmy. Uprzednio filmy można było oglądać tylko w niedziele w sali hotelu Proske. W Kędzierzynie znajdowało się wiele innych restauracji, winiarni i kawiarni o kulturalnej obsłudze jak np. "Weinquelle - Tenscher", "Felsenkeller" czy kawiarnia "Lippok". Jako ciekawostkę można również przytoczyć legendę związaną z zamkiem "Das versunkene Schloss" (Zatopiony Zamek), który miał się znajdować przy polnej drodze z Kędzierzyna do Lenartowic. Według tej legendy w zamku miały miejsce rozpustne i gorszące praktyki, aż pewnego dnia zamek miał zapaść się pod ziemię, a po nim pozostał jedynie staw z wystającym kominem

 

5. 2. Czytelnictwo.

Pod koniec XIX wieku w Kędzierzynie dostępne były liczne gazety i czasopisma. Było to możliwe z uwagi na status jaki posiadała gmina, a mianowicie węzłowego punktu komunikacyjnego i pocztowego. Zwyczajem stało się zamawianie prasy na poczcie, a listonosz roznosił ją do abonamenta; oczywistym jednak jest, iż czytelnictwo nie było tak szeroko rozpowszechnione jak w czasach obecnych. Najstarszą codzienną gazetą na Górnym Śląsku, czytaną również w Kędzierzynie, była "Der Oberschlesiche Wanderer" (Górnośląski Wędrownik), cena tej gazety latach dwudziestych wynosiła 15 Pf. Codzienną miejscową gazetą była "Coseler Stadtblatt" (Gazeta Kozielska). Z periodyków w powiecie kozielskim bardzo znanym i poczytnym był kalendarz - rocznik "Coseler Heimatkalender" (Kozielski Kalendarz Regionalny). W roczniku tym oprócz kalendarium zawarte były informacje i historyjki z regionu kozielskiego, a także informacje reklamowe z Kędzierzyna. Z prasy katolickiej dla dorosłych znany był tygodnik "Sonntagsblatt" (Dziennik Niedzielny). Misjonarze wydawali dla dorosłych miesięcznik "Stadt Gottes" (Miasto Boże). Dla dzieci i młodzieży dostępny był tygodnik "Jesus Knabe" (Jezus dzieckiem). Przy klasztorze Fundacji św. Jadwigi czynna była ogólnodostępna biblioteka publiczna, w której można było wypożyczać książki.

 

5. 3. Chóry i orkiestry.

Amatorski ruch muzyczny rozwijać się bardzo prężnie w niewielkim przecież Kędzierzynie. Co prawda nie było w tej miejscowości żadnego profesjonalnego teatru czy klubu muzycznego to jednak ilość chórów i orkiestr amatorskich była naprawdę znaczna.

Nauczyciel muzyki Józef Kubina ze Szkoły nr 1 prowadził chór męski o nazwie "Gruss Gott" (Szczęść Boże), również kolejarze mieli swój własny chór 'Betriebsgesangverein" (Chór Związkowy), natomiast przy parafii kościelnej działał chór żeńsko - męski "Cacilien Chor", który brał udział we wszystkich ważniejszych uroczystościach kościelnych.

Od 1934 r. Kędzierzyn posiadał swój własny hymn "Heydebreck Lied", którego autorem tekstu i kompozytorem był Józef Kubina. Ze zrozumiałych względów, autor w II zwrotce wprowadził akcent pochlebiający politycznie dla uśpienia czujności ówczesnych władz.

Przy związku zawodowym kolejarzy działała wieloosobowa orkiestra, której dyrygentem był kapelmistrz Glombik. W czasie uroczystości organizowanych z okazji świąt państwowych i ważniejszych wydarzeń lokalnych wymienione wyżej zespoły wielokrotnie prezentowały swój kunszt. 3 września 1929 r. odbył się w sali hotelu Proske wielki koncert muzyczny. Przedstawiono w nim zarówno utwory muzyczne jak i piosenki. Oprócz chórów miejscowych w koncercie wzięli udział: zespół muzyki kameralnej z Pyskowic, sopranistka Angela Schymiczek z Gliwic, baryton Nemnan z Opola oraz orkiestra smyczkowa. Koncert prowadził nauczyciel muzyki Josef Kubina.

 

5. 4. Sport

Stale rozbudowywujący się węzeł kolejowy w niewielkiej gminie Kędzierzyn spowodował również rozwój i upowszechnienie sportu wśród mieszkańców. Zarówno w Koźlu u jak i Kędzierzynie już pod koniec XIX wieku popularne było kolarstwo. Przy dzisiejszej ulicy Towarowej wybudowano na początku obecnego stulecia boisko sportowe Klubu Sportowego Kolejarzy (Reichsbahnsportverein Rasensport). Na boisku rozgrywane były mecze piłki nożnej z udziałem drużyn nawet z odległych miejscowości. W 1933 r. wybudowane zostało przy drodze do osady Kuźniczka kolejne boisko sportowe z 400 m bieżnią żużlową, tak aby umożliwić organizowanie zawodów kolarskich. Gmina Kuźniczka posiadała silną drużynę piłki ręcznej, która brała udział w rozgrywkach w klasie międzypowiatowej. Istniała również żeńska drużyna piłki ręcznej, w której grały aż 3 siostry Kutsche. Na bieżni żużlowej odbywały się często zawody kolarskie, w których brali udział bracia Leppich i Burger z Raciborza, a ich umiejętności wywoływały wielki aplauz publiczności. Klub Sportowy Kolejarzy posiadał własną halę sportową w zaadoptowanej do tego celu pierwotnie hali dworca towarowego. W hali do dyspozycji znajdował się komplet urządzeń gimnastycznych, trenowali tam lekkoatleci i gimnastycy osiągając później wysokie wyniki sportowe na zawodach. Około 1930 r. zbudowane zostało na zachodniej stronie torowiska kolejowego za tartakiem "Hohenlohe" przy skrzyżowaniu Kanału Kłodnickiego i Starej Kłodnicy naturalne kąpielisko. Poprzez ustawienie sztucznej zapory możliwe stało się utrzymanie stałego poziomu wody w zamkniętym basenie. Na terenie kąpieliska były przebieralnie: indywidualna i zbiorowa, zaś nad bezpieczeństwem użytkowników kąpieliska czuwał wykwalifikowany ratownik. Atrakcją kąpieliska była trampolina. W czasie powodzi jaka nawiedziła Kędzierzyn w 1940 r. kąpielisko uległo zniszczeniu i nie zostało już doprowadzone do ponownego użytku. Zimą 1930 r. na tzw. stawie "Salingera" znajdującym się za tartakiem, otwarte zostało publiczne lodowisko wraz z kioskiem z gorącymi napojami.

 

6. Postacie z życia kulturalnego i religijnego Kędzierzyna.

Spośród wielu ludzi, którzy przysłużyli się gminie Kędzierzyn z okresu przed 1945 r. należałoby poświęcić szczególną uwagę kilku osobom które w znaczący sposób związane są z przeszłością tego miasta. W 1904 r. w Kędzierzynie urodził się Gerhart Baron, tutaj uczęszczał do Szkoły nr 1 do 1911 r. kiedy to jego ojca przeniesiono do pracy w Zabrzu. Od 1918 r. wykonywał różne zawody, równocześnie jednak zajmował się liryką. Egzamin maturalny zdał dopiero w 1941 r. Jest autorem wielu wierszy o ziemi górnośląskiej i jej mieszkańcach w tym i o Kędzierzynie. W latach 1928 - 76 otrzymał wiele nagród i odznaczeń w dziedzinie liryki. W 1964 r. prezydent Austrii nadał mu tytuł profesora Gerhat Baron zmarł 7 marca 1974 r. w Linzu w Austrii. 
4 lipca 1862 r. w majątku Kuźniczka urodziła się Ammanda Sommerfeld. Już w 1864 r. jej rodzina przeprowadziła się do Wrocławia. Ammanda zajmowana się poezją a jej wiersze to wyraz wielkiego uczucia do Górnego Śląska. W 1924 r. w Kędzierzynie urodził się Norbert Kachel, tutaj też ukończył szkołę. Po zakończeniu wojny w 1945 r. pozostał w R.F.N. i tam przyjął śluby kapłańskie. Dzięki jego wsparciu i pomocy możliwe było sprowadzenie i wystawienie obrazów mozaikowych w kościele św. Mikołaja po wojnie w okresie szczególnie trudnym w stosunkach polsko - niemieckich.

W Kędzierzynie urodził się także: Gerhard Samberger - autor książki o Kędzierzynie, Josef Cebulla i Georg Leichter których wspomnienia o przeszłości Kędzierzyna wzbogacały regionalne czasopisma. W 1927 r. urodziła się w Kędzierzynie Maria Wielhner Cziep. 0d wielu lat pisze artykuły i wiersze drukowane w czasopiśmie "Unser Oberschlesien" a nawiązujące do codziennego życia w Kędzierzynie przed 1945 r.

Aktualizowano 26 stycznia 2002 _  K-K _J&Luk